Die Heuwel van Kruise (Litaus: Kryžių kalnas) is 'n Rooms-Katolieke bedevaartsoord in Litaue wat temidde van 'n akkerbougebied sowat sestien kilometer noordoos van die stad Šiauliai langs die snelweg A 12 in rigting Riga en net buite die dorp Meškuičiai geleë is. Die kunsmatige heuwel, wat tydens die Middeleeue as 'n burgheuwel aangelê is, is sowat tien meter hoog, 60 meter lank en tussen 40 en 50 meter wyd.
Volgens die historiese oorlewering het gelowiges in 1831, ná die opstand teen die tsaristiese Russiese bewind wat bloedig onderdruk is, begin om die eerste grafkruise op die heuwel van Jurgaičiai op te rig, ter nagedagtenis aan gesneuwelde opstandelinge wat êrens sonder kennisgewing vir hul naasbestaandes heimlik begrawe is. Die heuwel het met sy kruise 'n uitdrukking van spontane volksgeloof geword, en mense voeg tot vandag toe steeds meer kruise by.
Die heuwel van Jurgačiai het volgens legendes oorspronklik as offerplek gedien, en sy huidige Rooms-Katolieke betekenis sou dan by 'n ou heidense tradisie aansluit. Oorlewerings berig dat die burgheuwel in 1348 deur kruisridders ingeneem is.
Die eerste historiese dokumente - kronieke wat na die Heuwel van Kruise verwys - het eers in die 1850's ontstaan, tog is die eerste kruise al in 1831 ter nagedagtenis aan opstandelinge opgerig wat vanweë 'n amptelike verbod, wat deur die Russiese owerhede op dodeverering vir die gesneuweldes geplaas is, êrens heimlik begrawe is. Ná 'n tweede opstand in 1863 is steeds meer kruise bygevoeg.
Teen die beginning van die 20ste eeu was die Heuwel van Kruise reeds 'n beduidende bedevaartsoord wat nie net deur pelgrims besoek is nie, maar ook as 'n gewilde plek vir misse en religieuse verering. Die aantal kruise het tydens die Sowjet-bewind, toe die Heuwel van Kruise naas sy godsdienstige ook 'n politieke betekenis as 'n plek van anonieme maar volgehoue weerstand teen die besetters gekry het, geweldig toegeneem. Familielede van duisende Litauers, wat in die Stalin-tydperk na Siberië gedeporteer is en dikwels daar oorlede is, het kruise op die heuwel geplaas, net soos die oorlewendes wat ná Stalin se afsterwe in 1953 uit die Goelag-kampe na hul tuisland teruggekeer het.
Die kommunistiese owerhede het die heuwel dan ook as 'n ongewenste en skadelike simbool van die Rooms-Katolieke geloof beskou en verskeie pogings onderneem om die kruise te verwyder. In 1961 is van die houtkruise gebreek en verbrand, metaalkruise is as stukke skrootmetaal verkoop, en steen- en betonkruise gebreek en begrawe. Die Sowjet-owerhede het dikwels stootskrapers ingebring om die heuwel om te dolwe en te verniel. In die periode tussen 1973 en 1975 is jaarliks sowat vyfhonderd kruise openlik verniel.
Later het die owerhede meer subtiele metodes gebruik om gelowiges van die heuwel weg te hou - kruise is nou vanweë hul "gebrek aan kunswaarde" verniel, die gebied is ná die beweerde uitbreek van verskeie "epidemies" vir die publiek gesluit, of polisie-eenhede het padversperrings gehou om gelowiges toegang tot die heuwel te weier. Die Heuwel van Kruise is selfs deur die Rooi Leër en eenhede van die geheime diens KGB bewaak. In 1978 en 1979 is daar pogings onderneem om die gebied kunsmatig te oorstroom.
Ondanks al hierdie pogings om gelowiges van die heuwel te verdryf, is ná elke nagtelike aksie soggens weer nuwe kruise op die heuwel geplaas. Ná die politieke veranderings van die jaar 1988 het die Sowjet-president Michail Gorbatsjof die Heuwel van Kruise uiteindelik amptelik as 'n kulturele monument erken. Die Litause simbool van geloof, hoop en nasionale identiteit het dwarsoor die wêreld bekendheid verwerf toe pous Johannes Paulus II op 7 September 1993 'n besoek aan die Heuwel van Kruise afgelê het en 'n mis vir 100 000 gelowiges gevier het. Die pous was veral beïndruk deur 'n kruis wat in 1981 opgerig is nadat 'n sluipmoordpoging op hom uitgevoer is. Op hierdie kruis is 'n inskrif met 'n gebed vir sy genesing aangebring.
Die aantal kruise kan net beraam word - volgens skattings is daar intussen sowat 100 000 op die heuwel opgerig, en gelowiges voeg elke dag honderde nuwe kruise by. Op kerklike feesdae lê duisende pelgrims 'n besoek aan die heuwel af. Die meeste van die kruise dra Litause, Poolse en Russiese inskrifte, en sommige van hulle is gedenkkruise wat met blomme, foto's en 'n klein boodskap vir oorledene familielede versier is.
Die meeste van die kruise is deur mense opgerig wat probeer om teenspoed, ongeluk en siektes te hanteer. Een kruis is byvoorbeeld ter nagedagtenis van die slagoffers van die Estonia-veerbootramp hier geplaas. Die heuwel is daarnaas ook 'n gewilde trekpleisters vir Litause huwelikspare wat hier foto's laat neem. Volgens 'n legende sal die grootste wens van elkeen, wat 'n nuwe kruis byvoeg, vervul word. Handelaars bied dan ook op 'n parkeerplek net voor die heuwel allerlei soorte kruise aan wat as offergawes deur pelgrims en toeriste gekoop kan word. Gewoonlik probeer elke besoeker sy eie kruis of rosekrans-gebedssnoer by te voeg, en indien sy of hy geen saamgebring of plaaslik gekoop het nie, word klippe, twygies of gras gebruik om 'n selfgemaakte kruis op die heuwel agter te laat.
Die eerste opname van die aantal kruise is in 1900 deur ene mnr. Ksywicki gedoen wat in historiese kronieke na sowat 130 kruise verwys het. Twee jaar later het hierdie getal gegroei tot 155. Ná die Eerste Wêreldoorlog is daar in 1922 slegs vyftig kruise getel, maar die getal het in 1938 weer meer as vierhonderd beloop.
Die Sowjet-owerhede het in 1961 meer as 5 000 kruise verniel, en 'n bykomende 1 200 is in 1975 verwyder. Entoesiaste uit die nabygeleë stad Šiauliai het ná die politieke veranderings van die laat 1980's 14 387 groot kruise getel (waarvan 1 112 tussen drie en vier meter hoog was, 130 selfs nog hoër) en sowat 41 000 kruise met 'n hoogte van minder as 0,5 meter. 1990 was daar 90 000 kruise op 'n totale oppervlakte van 4 600 vierkante meter. Die woud van kruise het intussen ook na die vlakte rondom die heuwel uitgebrei.
