Die Sowjet-monument in die Treptower Park in Berlyn (Duits: Sowjetisches Ehrenmal of Treptower Ehrenmal) is ter herdenking aan soldate van die Rooi Leër opgerig wat tydens die Tweede Wêreldoorlog gesneuwel het. Die gedenkteken is in Mei 1949 voltooi.
Ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog het die Rooi Leër in die stadsgebied van Berlyn drie Sowjet-monumente laat oprig om gesneuwelde Sowjet-soldate te herdenk - veral die sowat 80 000 stryders wat gedurende die verowering van Berlyn geval het. Hierdie monumente is nie net as gedenktekens vir die oorwinning oor Nazi-Duitsland opgerig nie, maar dien ook as militêre begraafplase. Die monument in die Treptower Park het as sentrale gedenkteken ontstaan, terwyl twee bykomende monumente in die Schönholzer Heide in die Berlynse stadsdistrik Pankow en in die sentraal geleë Tiergarten opgerig is.
Die Sowjet-kommandantuur het vir die oprigting van die monument 'n wedstryd vir argitekte uitgeskryf waartydens 33 ontwerpe ingedien is. Die ontwerp van die wenner-span, 'n "skepperskollektief" onder leiding van die Sowjet-argitek Jakof S. Belopolski, die beeldhouer Jefgeni Wiktorowitsj Woetsjetitsj, die skilder Aleksander A. Gorpenko en die ingenieur Sarra S. Walerius, is vanaf Junie 1946 uitgevoer.
Naas skulpture en reliëfs is ook vlamskale met 'n deursnee van 2,5 meter ontwerp wat in 1948 deur die kunsgietery Lauchhammer vervaardig is. Die monument het op 'n vroeëre speel- en sportterrein ontstaan en is in Mei 1949 voltooi.
Die groot standbeeld van 'n soldaat van die Rooi Leër is in Oktober 2003 in 'n ateljee op die eiland Rügen gerestoureer, per skip terug na Berlyn vervoer en op 4 Mei 2004 weer op sy sokkel geplaas.
Toe die Sowjet-monument in die Treptower Park op 8 Mei 1949 - vier jaar ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog - ingewy is, het Otto Grotewohl, een van die voorsitters van die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (SED) en latere eerste minister van die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) wat vier maande later gestig sou word, die Duitse afvaardiging gelei. Grotewohl het sy toespraak met die volgende woorde beëindig:
Ter geleentheid van die 40ste jubileum van die einde van die oorlog het verteenwoordigers van die DDR-jeugbeweging in 1985 'n fakkeloptog by die Sowjet-monument gereël. Hulle het die "Eed van die jeug van die DDR" verteenwoordigend vir alle Oos-Duitse jongmense gesweer.
In die tyd van die politieke ommeswaai in die DDR het onbekendes die steensarkofae en die sokkel van die kripte op 28 Desember 1989 met anti-Sowjet-leuses besmeer. Die Party van die Demokratiese Sosialisme (PDS) het dit as 'n verregse daad beskou en 'n massabetoging op 3 Januarie 1990 georganiseer waaraan 250 000 DDR-burgers deelgeneem het. Sodoende het die PDS by die anti-fascistiese tradisie van sy voorloperparty SED aangesluit wat steeds as positief ervaar is en tegelykertyd 'n poging onderneem om ook in 'n tyd van politieke omwentelinge aanspraak op die leidende rol in die staat te maak.
Die partyleier Gregor Gysi het hierdie geleentheid gebruik om vir die stigting van 'n veiligheidsdiens te pleit wat die DDR se grondwet sou beskerm. Hy het sodoende na die destyds heersende diskussie oor die moontlike re-organisasie of ontbinding van die Buro vir Nasionale Veiligheid (Amt für Nationale Sicherheit) verwys - die opvolgorganisasie van die berugte Staatsveiligheidsdiens. Die geskiedkundige Stefan Wolle het die moontlikheid aangetoon dat medewerkers van die Staatsveiligheidsdiens, wat bevrees was dat hulle hul werk sou verloor, die anti-Sowjet-leuses aangebring het.
Die Sowjet-monumente was vir Rusland 'n belangrike onderwerp by die Twee-plus-vier-ooreenkomste tussen die twee Duitse state en die vier geallieerde magte waardeur die Duitse hereniging bewerkstellig is. Die Bondsrepubliek Duitsland het homself verplig om die monumente te bewaar, te onderhou en te herstel. Enige verandering van die gedenktekens moet deur die Russiese Federasie vooraf goedgekeur word.
Ná 'n staatsplegtigheid in die Berlynse teater Schauspielhaus am Gendarmenmarkt het die laaste Sowjet-magte in die DDR op 31 Augustus 1994 hul afskeid by die monument geneem. 1 000 Russiese en 600 Duitse weermaglede het aangetree om die gesneuweldes gemeenskaplik te herdenk. Gedurende hierdie militêre plegtigheid het die Duitse bondskanselier Helmut Kohl en die Russiese president Boris Jeltsin kort toesprake gehou en kranse neergelê.
Sedert 1995 word by die monument jaarliks 'n herdenkingsfunksie gereël en blomme en kranse neergelê. Hierdie funksies word onder meer deur die vereniging Bund der Antifaschisten Treptow e.V. onder die leuse Tag der Befreiung (Dag van die Bevryding) georganiseer. In die nag van 8 Mei 1945 is in die Berlynse stadsdeel Karlshorst die dokument onderteken waarin Duitse weermagleiers volledig voor die geallieerde magte gekapituleer het. Hierdie dag is steeds 'n openbare vakansiedag in die Russiese Federasie.
Ná die Duitse hereniging het egter ook kritiese stemme oor die Sowjet-monument vanuit konserwatiewe politieke kringe soos die Christen-Demokratiese Party van Duitsland (CDU) opgegaan. Daar is onder meer teen Stalin-aanhalings geprotesteer wat op die steles ingegraveer is. Sommige van hierdie aanhalings is intussen deur vandalisme vernietig.
Die toegangspoort tot die Sowjet-monument - 'n triomfboog wat van grys graniet gemaak is - is vlakby Poesjkin-laan (Duits: Puschkinallee) geleë. 'n Inskrif op die boog is aan die stryders toegeken "wat vir die vryheid en onafhanklikheid van die sosialistiese tuisland gesneuwel het". 'n Pad lei die besoeker tot 'n soort voorplein waar die standbeeld van 'n vrou met 'n hoogte van drie meter staan - 'n allegorie vir "Moeder Tuisland" wat haar gevalle seuns betreur. Die voorplein bied 'n panoramiese uitsig oor die hoofmonument.
'n Breë pad, wat 'n effens opwaartse helling maak en deur berkebome gesoom is, lei langs die monument se sentrale as tot die hoofveld wat deur twee groot gestileerde vlae van rooi graniet aan weerskante van die pad gemarkeer word. Aan hulle voorkante is twee skulpture wat knielende soldate in uniform uitbeeld, albei bewapen met 'n masjienpistool. Die stryder aan die linkerkant is 'n ouer soldaat, dié aan die regterkant 'n jong vegter.
'n Aantal trappe lei van hier na benede tot by simboliese begraafplaas wat die middelpunt van die monument-kompleks vorm. Die omheinde grafte is met gras toegegroei en word deur vyf vierkante steenplate met lourierkranse gemarkeer. Die werklike grafte is egter aan die twee sykante van die monument onder platane en onder die grafheuwel aangelê.
Langs die buitekante van die hoofveld is sestien wit marmer-sarkofae geplaas. Hul lengtesye is met reliëfs versier wat tonele uit die Groot Vaderlandse Oorlog van die Sowjet-volke uitbeeld. Die smal kante, wat na die sentrale veld wys, dra inskripsies met Stalin-aanhalings - met die Russiese teks aan die noordelike linkerkant van die kompleks en 'n Duitse vertaling aan die suidelike regterkant. Elkeen van die sarkofae is aan 'n spesifieke onderwerp gewy: die Duitse aanval, verwoesting en lye in die Sowjetunie, opoffering en ontberings van die Sowjet-volk en sy ondersteuning vir die leër, die Heldhaftige Leër, die Heldhaftige Stryd van die leër, opoffering en lye van die leër, oorwinning, heldedood.
Die laaste twee sarkofae, wat aan die heldhaftige sterwe gewy is, is in 'n reguit lyn met die kompleks se sentrale grafheuwel geplaas. Hierdie kunsmatige heuwel word deur Jefgeni Woetsjetitsj se skulptuur "Die Bevryder" oorheers wat op 'n dubbele koniese sokkel staan. Die skulptuur beeld 'n soldaat uit wat in sy regterhand 'n swaard en 'n kind beskermend op sy linkerarm dra - 'n swastika, die simbool van Nazi-Duitsland, bars onder sy stewels. Die skulptuur is twaalf meter hoog en het 'n gewig van 70 ton. Die kind versinnebeeld die onskuldige volk wat nou in die arms van sy redder na 'n beter toekoms kan uitsien.
Die standbeeld is oor 'n begaanbare pawiljoen opgerig. Sy koepel huisves 'n mosaïek met 'n omlopende Russiese inskripsie en 'n (foutiewe) Duitse vertaling. Die heuwel is met sy pawiljoen volgens die voorbeelde van 'n koergan, 'n Middeleeuse Slawiese grafheuwel in die Don-riviervlakte, ontwerp. Koergans is by die oprigting van Sowjet-monumente verskeie kere as stylelement gebruik, soos byvoorbeeld in Odessa, Donetsk, Smolensk, Kiëf, Minsk en Wolgograd. Die heuwel vorm saam met die pawiljoen en standbeeld met 30 meter die hoogste punt in die monument-kompleks en die Treptower Park.
Die beeldhouer het in 'n aantal onderhoude steeds beklemtoon dat die uitbeelding van die soldaat 'n suiwer simboliese betekenis het en nie op 'n spesifieke ware gebeurtenis baseer nie. Nogtans het in die DDR die verhaal van sersant Nikolai Iwanowitsj Massalof (1921-2001) bekendheid verwerf wat op 30 April 1945 tydens die bestorming van die Rykskanselary 'n jong meisie in veiligheid gebring het. Hy is later met 'n gedenkplaat by die brug oor die Landwehr-kanaal vereer. Oor 'n lang tyd is na hom as die voorbeeld vir die "Treptowse soldaat" verwys. Dit was nogtans die Sowjet-soldaat Iwan Odartsjenko wat vir die bronsfiguur model gestaan het.
Volgens 'n ander versie is die monument deur die heldedaad van T.A. Loekjanowitsj geïnspireer - 'n Sowjet-soldaat en vroeëre werker van 'n radiofabriek te Minsk. Loekjanowitsj het met sy eie lewe vir die redding van 'n jong meisie in Berlyn betaal.
Meer as 5 000 gesneuwelde Sowjet-stryders is op die begraafplaas ter ruste gelê.
