Die suidoostelike aansig van die Stavronikita-klooster. Die kapel van sint Demetrius, wat 1770 gebou is. Die binnekant van die klooster. Op die agtergrond is berg Athos.
Die Stavronikita-klooster (Grieks: Μονή Σταυρονικήτα) is ’n Oosters-Ortodokse klooster aan die ooskus van Berg Athos in Griekeland. Dit is 15de in rang van die skiereiland se kloosters en is toegewy aan sint Nikolaas. Daar is tans 30 tot 40 monnike.
Die klooster is in 1536 op ’n rots naby die see gebou op ’n plek wat al in die 10de eeu deur monnike bewoon is. Dit is die laaste klooster wat op Berg Athos ingewy is.
Daar is verskeie tradisies oor waar die klooster se naam vandaan kom. Volgens een is dit ’n kombinasie van die name van twee monnike, Stavros en Nikitas, wat in twee selle op die terrein gebly het. Volgens ’n ander het ’n Bisantynse offisier onder keiser Johannes I Tzimiskes met die naam Niceforus Stavronikitas, die klooster gebou en na homself genoem. Volgens ’n derde tradisie het ’n amptenaar met die naam Nikitas die klooster gestig. Sy naamdag volgens die Ortodokse kalender van heiliges val op die dag ná die Fees van die Kruis, en die klooster se naam is dus ’n kombinasie van die amptenaar se naam en die woord "stavros" (Grieks vir "kruis").
In sommige dokumente word ook daarna verwys as die Klooster van die Teotokos, wat daarop dui dat die klooster oorspronklik aan die Teotokos toegewy was.
Die baie verskillende weergawes van die naam is ’n aanduiding van die onduidelikheid oor die ontstaan van die klooster. In ’n dokument van protos (hoof van kloosters) Nikiforos van 1012 is daar ’n handtekening van die monnik "Nikiforos, monnik van Stravonikita" (Grieks: Νικηφόρος μοναχός ο του Στραβωνικήτα), terwyl dieselfde monnik in ’n dokument van 1016 geteken het as "van Stavronikita" (Grieks: του Σταυρονικήτα). Dit dui daarop dat daar reeds in die eerste helfte van die 11de eeu ’n klooster met dié naam was. Volgens die argeoloog Sotiris Kadas beteken dit dat dié klooster een van die eerstes op Berg Athos was.
Hierdie vroeë deel van die klooster se geskiedenis eindig skielik in die eerste helfte van die 13de eeu toe dit verlate geraak het weens konstante seerowerinvalle en die invloed wat die Vierde Kruisvaart op die hele Bisantynse Ryk gehad het. Die klooster het as ’n skiti onder die jurisdiksie van die protos gekom en later van eers die Koutloumousiou- en toe die Filotheou-klooster. In 1533 het die monnike van Filotheou dit verkoop aan Gregorios Giromeriatis, die ab van ’n klooster in die Griekse streek Thesprotia. In 1536 het die patriarg van Konstantinopel, Jeremias I, die klooster in ’n edik heringestel as ’n amptelike klooster van Berg Athos, wat die getal kloosters op 20 te staan gebring het. Stavronikita het dus die laaste klooster wat op Berg Athos ingewy is.
Gregorios het eindelik sy klooster in Thesprotia verlaat en permanent by Stavronikita kom bly. Hy het ’n groot poging aangewend om dit te herstel en uit te brei. Hy het ’n omringende muur gebou, asook baie selle en die katolikon (hoofkerk). Ná sy dood in 1540 is die restourasiewerk voortgesit deur patriarg Jeremias uit respek vir Gregorios.
’n Kenmerk van die klooster is dat dit altyd klein gebly het in vergelyking met ander kloosters op Berg Athos, in getalle sowel as grootte. Ondanks weldoeners se steun is die ontwikkeling van Stavronikita in die wiele gery deur onmin met nabygeleë skiti's en kloosters, onder meer Koutloumousiou, oor grondeienaarskap asook deur twee groot brande in 1607 en in 1741 wat die klooster tot op die grond afgebrand het. Tog het die klooster bly groei. In 1628 is die katolikon gerestoureer en in 1770 is die bekende akwaduk en ’n paar kapelle gebou.
Moeilike tye het vir Athos gevolg met die Griekse oorlog vir onafhanklikheid in die vroeë 19de eeu en die inval van die Ottomane. Stavronikita en baie ander kloosters het begin leeg loop. Nadat die Ottomane Athos verlaat het, het monnike begin terugkeer. Die klooster is daarna weer getref deur drie groot brande, in 1864, 1874 en 1879. Dit is herbou, maar die monnike het groot skuld aangegaan vir die herstelwerk en dit het tot verdere verval gelei.
In die tweede helfte van die 20ste eeu het die klooster grootliks verlate en vervalle geraak. Boonop is die rots waarop dit gebou is, in ’n reeks aardbewings beskadig. Die rots het stadigaan verkrummel en na die see se kant begin gly. Dit het kommer gewek oor die strukturele stabiliteit daarvan.
’n Organisasie vir die bewaring van Berg Athos onder die jurisdiksie van die Griekse minister vir Masedonië en Thracië, het die klooster tussen 1981 en 1999 laat restoureer en die rots is gestabiliseer.
Die klooster besit ’n bekende 14de-eeuse ikoon van sint Nikolaas bekend as Streidas ("van die oester"). Die ikoon is op die seebodem ontdek en ’n oester het aan sint Nikolaas se voorkop vasgesit. Volgens die tradisie van Berg Athos het die heilige se voorkop gebloei toe die oester verwyder is.
Stavronikita het ook talle ander relieke, ikone, priestergewade en heilige voorwerpe. In die biblioteek is 171 manuskripte, waarvan 58 op perkament geskryf is.
| 20px Kloosters van Berg Athos (volgens senioriteit) | ||
|
||
